CHÁNH NIỆM BẮT ĐẦU TỪ ĐÂU?

 

Tỉnh thức và không quên chính mình

🌿 Lời mở đầu: Chúng ta không đau vì việc xảy ra, chúng ta đau vì không nhận biết nó xảy ra

Có những lúc, ta tức giận một người suốt cả buổi, rồi sau đó nhìn lại, thấy hóa ra ta chỉ giận một cái nhìn, một lời nói, một sự hiểu lầm nhỏ. Có khi ta buồn hàng tháng trời vì một ai đó bỏ đi, nhưng về sau chợt nhận ra rằng người ấy không làm ta buồn, mà chính sự bám níu vào hình ảnh của họ trong tâm đã làm ta đau.

Ta không đau vì giây phút thật sự trôi qua, ta đau vì cái tâm bám vào ký ức của giây phút ấy.
Ta không khổ vì hiện tại, ta khổ vì ta nghĩ về hiện tại.
Ta không mệt vì công việc, ta mệt vì tâm ta chống lại công việc.

Đức Phật không dạy chúng ta thay đổi cuộc đời trước.
Ngài dạy chúng ta thấy rõ cuộc đời đang diễn ra trong chính tâm.

Và năng lực để thấy ấy được gọi là Chánh niệm, tiếng Pāli gọi là Sammā Sati, nghĩa là nhớ đúng, nhận biết đúng, tỉnh thức đúng với sự thật đang diễn ra, không thêm, không bớt, không phán xét.

Chánh niệm không tạo ra điều gì mới.
Chánh niệm chỉ không quên cái đang có mặt.

1: Chánh niệm không phải cố gắng, Chánh niệm là không quên

Người chưa hiểu niệm thường cố gắng thật nhiều. Họ tưởng phải tập trung thật mạnh, chú ý thật chặt, nỗ lực chống lại suy nghĩ, giữ cho tâm không chạy. Nhưng càng cố, tâm càng mệt. Càng giữ, tâm càng loạn.

Niệm không phải gồng mình ghi nhớ.
Niệm là không quên chính mình đang sống.

Một người ăn cơm với chánh niệm không ăn để xong bữa, không ăn để thỏa mãn vị giác, không ăn để giết thời gian. Họ ăn và biết mình đang ăn, biết mùi vị, biết nhai, biết nuốt, biết tâm đang thích hay không thích. Họ có mặt trong từng khoảnh khắc.

Một người đang đi trong chánh niệm không đi để đến nơi, không đi để kịp giờ, không đi vì bồn chồn. Họ đi và biết chân đang chạm đất, biết cơ thể chuyển động, biết tâm đang vội hay đang thong thả. Không có gì đặc biệt, chỉ có sự hiện diện.

Chánh niệm không biến cuộc sống thành điều kỳ diệu.
Chánh niệm cho ta thấy cuộc sống vốn đã kỳ diệu.

2: Tỉnh thức không phải không suy nghĩ, tỉnh thức là biết suy nghĩ đang sinh khởi

Người không hiểu niệm thường nghĩ tu là phải ngừng suy nghĩ. Họ muốn tâm trắng như tờ giấy. Nhưng tâm không phải tờ giấy. Tâm là dòng sông. Dòng sông luôn chảy. Vấn đề không phải là chặn dòng sông, mà là không bị cuốn trôi theo nó.

Khi một suy nghĩ xuất hiện, người thiếu niệm lập tức trở thành suy nghĩ ấy: giận là người giận, buồn là người buồn, sợ là người sợ. Nhưng người có niệm thấy rõ suy nghĩ như một đám mây trôi qua bầu trời, không phải bầu trời.

Có chánh niệm, ta không dùng suy nghĩ để nhận định, ta nhận biết suy nghĩ như một sự kiện đang xảy ra.

Ta không hỏi nó đúng hay sai, tốt hay xấu.
Ta chỉ thấy: À, suy nghĩ đang có mặt.

Giống như người đứng nhìn dòng xe chạy ngoài phố, không chạy theo xe. Suy nghĩ vẫn tiếp tục, nhưng không còn là chủ nhân của ta.

Người tỉnh thức thấy tâm mình, chứ không sống bên trong cơn bão của tâm mình.

3: Tứ Niệm Xứ – bốn cánh cửa trở về

Kinh Đại Niệm Xứ day: Này các Tỷ kheo, thế nào là Chánh niệm? Này các Tỷ kheo, ở đây vị Tỷ kheo sống quán thân trên thân, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm, để chế ngự tham ưu ở đời; trên các cảm thọ... trên các tâm... quán pháp trên các pháp, tinh cần tỉnh giác, chánh niệm để chế ngự tham ưu ở đời. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh niệm.

Chánh niệm không chỉ là tỉnh thức chung chung. Đức Phật dạy phương pháp rõ ràng: Tứ niệm xứ (Satipaṭṭhāna). Đó là bốn cách ta trở về với chính mình:

1) Thân – kāyānupassanā

Thấy thân đang thở, đi, đứng, nằm, uống, ăn, cử động, già yếu, bệnh, tan rã. Không ghét thân, cũng không yêu thân quá mức. Chỉ thấy thân là quá trình đang thay đổi.

2) Thọ – vedanānupassanā

Thấy cảm giác lạc, khổ, trung tính. Không chạy theo lạc, không ghét khổ. Chỉ thấy nó sinh rồi diệt những chu kỳ tự nhiên.

3) Tâm – cittānupassanā

Thấy tâm đang tham, tâm đang sân, tâm đang an, tâm đang buồn. Không coi tâm là mình, chỉ thấy nó như thời tiết: lúc nắng, lúc mưa.

4) Pháp – dhammānupassanā

Thấy sự vận hành của pháp: vô thường, khổ, vô ngã, duyên khởi, ngũ uẩn, thất giác chi, triền cái, phiền não sinh diệt.

Chánh niệm không phải quan sát môn học mới.
Chánh niệm là nhận ra rằng tâm và thân là bài giảng sống động về vô thường.

4: Sati – không phán xét, không xen vào, chỉ thấy

Chánh niệm không phải tìm cách thay đổi cái đang có mặt. Nó chỉ nhìn. Không thêm, không bớt. Không dựng chuyện, không tô màu, không tô đậm, không che đi.

Người không có niệm luôn sửa tâm mình: ghét giận, ghét buồn, muốn vui, muốn an. Còn người có niệm đặt tâm lên bàn ánh sáng, để nó tự hiển lộ.

Không phải ta làm cho tâm yên.
Ta yên để thấy tâm.

Không phải ta đuổi phiền não.
Ta tỉnh để phiền não tan đúng theo bản chất.

Không phải ta kéo an lạc về.
Ta chỉ không chống lại thực tại, rồi an lạc đến như bóng đi theo hình.

Không cần cố gắng tạo ra bình yên.
Chỉ cần không quên hiện tại.

5: Niệm phải đi cùng với Từ bi

Chánh niệm không phải cái nhìn lạnh lùng vào thực tại. Niệm đi cùng Từ bi, vì nếu nhận biết mà không yêu thương, tâm sẽ khô cứng, dễ thành phán xét, dễ rơi vào chê trách.

Từ bi không phải thương xót.
Từ bi là không làm bản thân và người khác trở nên nặng nề.

Người có niệm khi thấy tâm tham, không chửi mắng nó. Khi thấy tâm giận, không xua đuổi nó. Vì nếu ta đánh tâm, tâm sẽ đánh trả. Nếu ta ghét tâm, tâm sẽ trốn tránh. Nếu ta trách tâm, tâm sẽ phòng thủ.

Niệm và từ bi đi cùng nhau như ánh sáng và hơi ấm. Ánh sáng giúp thấy, hơi ấm giúp chữa lành.

Chánh niệm không phải kiểm soát tâm.
Chánh niệm là ôm tâm mà không để nó dẫn dắt.

6: Niệm trong từng bước chân người tỉnh thức

Có người nghĩ chánh niệm chỉ có trong thiền đường, lúc ngồi yên, nơi hương trầm, tiếng chuông. Nhưng Đức Phật dạy rằng niệm phải có mặt trong từng thân hành: lúc mang bát, lúc ăn, lúc rửa, lúc đi khất thực, lúc nằm bệnh, lúc sắp nhập diệt.

Niệm không cần không gian linh thiêng.
Niệm cần sự tỉnh thức trong mọi hoàn cảnh.

Một người tỉnh thức có thể:

• rửa chén với chánh niệm
• tắm với chánh niệm
• lái xe với chánh niệm
• làm việc với chánh niệm
• ôm con với chánh niệm
• mệt mỏi cũng có chánh niệm
• thậm chí đau khổ, nhưng không quên mình đang đau

Khi ta không quên mình, mọi thứ đều nhẹ.
Khi ta quên mình, dù hạnh phúc cũng thành gánh nặng.

7: Niệm phá nghiệp trong khoảnh khắc

Nghiệp không phải điều bí ẩn. Nghiệp là thói quen của tâm và thân. Một cơn giận mà không có niệm trở thành lời nói. Lời nói không có niệm trở thành hành động. Hành động không có niệm trở thành thói quen. Thói quen không có niệm trở thành nghiệp. Nghiệp trở thành đời sống.

Nhưng khi giận có niệm, nó chỉ là một đám mây.
Khi buồn có niệm, nó chỉ là một cơn mưa.
Khi tham có niệm, nó chỉ là cơn gió đi ngang.

Niệm cắt nghiệp ngay khi nó chưa kịp hành động.

Đó là sức mạnh của người tỉnh thức.
Không cần chiến đấu.
Chỉ cần không quên.

8: Niệm không làm ta đặc biệt, Niệm làm ta chân thật

Người có chánh niệm không trở thành người có quyền lực huyền bí, không thấy hào quang, không có năng lượng lạ. Họ chỉ sống rất thực, rất thật, rất người, không giả vờ, không phải cố diễn thiện, không cần chứng minh đạo đức.

Chánh niệm không tạo ra người giỏi hơn người khác.
Chánh niệm tạo ra người tử tế với chính mình và thế giới.

Người có niệm không đánh mất mình trong tham, không bỏ rơi mình trong sợ hãi, không quên mình trong bội bạc, không làm tổn thương người khác để giữ lấy cái ngã.

Tỉnh thức là cuộc sống không có dối trá.
Không dối trá với người.
Không dối trá với bản thân.

Lời kết: Không cần trở thành ai, chỉ cần không quên mình

Chánh niệm không khiến ta trở thành người khác.
Chánh niệm đưa ta trở về lại chính mình.

Người biết quán thân, không còn tự hào hay tự ti về thân.
Người biết quán thọ, không còn chạy theo vui hay trốn khổ.
Người biết quán tâm, không còn bị cảm xúc điều khiển.
Người biết quán pháp, không còn bị vô minh che phủ.

Chánh niệm không phải sự thay đổi bên ngoài.
Chánh niệm là sự tỉnh thức bên trong, từng phút, từng hơi thở, từng bước chân.

Tâm không cần phải bị tắt.
Tâm chỉ cần được thấy.

Cuộc sống không cần phải khác đi.
Cuộc sống chỉ cần được sống trong sự tỉnh thức.

Đó là lúc ta nhận ra rằng:
Bình yên không phải nơi ta đến, mà là cách ta đang ở.
Và trong từng giây phút tỉnh thức, chính đời sống này là thánh địa.

Bạn đang nghe Podcast Dòng Pháp, nếu thấy lợi ích hãy chia sẻ Pháp đến người cần nghe. Hẹn gặp nhau trong trong bài kế tiếp: Chánh Định bắt đầu từ đâu?