CHÁNH TINH TẤN BẮT ĐẦU TỪ ĐÂU?

Năng lượng của một người tỉnh thức

🌿 Lời mở đầu: Chúng ta không thua vì yếu, chúng ta thua vì bỏ cuộc

Có rất nhiều người sống thiện, nhưng không làm được điều thiện lâu dài. Có người thích thiền, nhưng không giữ được thói quen thiền. Có người biết kiềm chế cơn giận, nhưng chỉ giữ nổi một lúc rồi lại buông theo vọng động cũ. Có người đọc rất nhiều sách Phật, nghe rất nhiều bài giảng, nhưng đời sống vẫn lặp lại những lo lắng, tham lam, nóng nảy, buồn bã, ghen tị… y như chưa từng học gì.

Họ không yếu.
Họ không xấu.
Họ chỉ thiếu một thứ: năng lượng để đi tiếp trên con đường đúng.

Con đường đúng gọi là Chánh đạo.
Năng lượng đi trên con đường đó gọi là Chánh tinh tấn.

Chánh tinh tấn không phải làm nhiều.
Chánh tinh tấn là không bỏ cuộc trên điều đúng.

Trong Pāli, chữ Chánh tinh tấn được gọi là Sammā Vāyāma – nỗ lực đúng hướng, cố gắng đúng đường. Trong kinh điển, chữ “tinh tấn” thường được gọi là Viriya, một từ xuất phát từ chữ Vīra, nghĩa là người dũng sĩ. Vì vậy, tinh tấn không phải là siêng năng theo kiểu lao lực, mà là đứng lên như một người chiến sĩ trước phiền não của chính mình.

Không phải chiến đấu với cuộc đời.
Không phải chiến đấu với người khác.
Chỉ cần chiến đấu với thói quen cũ trong tâm.

Thắng điều ấy là thắng cả một kiếp người.
Kẻ mạnh không phải là người không bao giờ ngã, mà là người không bao giờ mặc nhiên nằm xuống.

Hành trình bắt đầu từ đây.

1) Chánh tinh tấn không phải làm nhiều, mà là làm đúng và bền

Có người làm nhiều, nhưng tâm càng rối. Có người tu ít, nhưng tâm ngày càng sáng. Có người đọc nhiều, học nhiều, tụng nhiều, làm nhiều, giúp người nhiều… nhưng phiền não không bớt. Trong khi có người chỉ biết một điều nhỏ, nhưng sống với điều ấy mỗi ngày, và họ thay đổi cuộc đời mình.

Tại sao lại như vậy?

Vì nỗ lực sai hướng thì càng nỗ lực càng xa đạo.

Một người càng cố chiều theo tham dục, càng cố giữ hình ảnh tốt đẹp, càng cố chứng minh bản thân, càng cố được khen, càng cố tránh bị chê… thì càng nỗ lực, càng khổ đau. Đó không phải tinh tấn. Đó chỉ là nỗ lực phục vụ cái tôi, mà cái tôi thì không bao giờ đủ.

Chánh tinh tấn là nỗ lực phục vụ điều thiện, chứ không phải nỗ lực phục vụ cái tôi.

Nếu nỗ lực khiến tâm lo lắng, hơn thua, so sánh, giận dữ, cầu công đức, cầu phước để hơn người khác… thì đó không phải thiện, dù nó mang hình thức tu tập. Một người thiện thật không phải là người làm nhiều điều thiện, mà là người nuôi dưỡng thiện tâm trong từng điều họ làm.

Điều quan trọng nhất của tinh tấn là:
Không phải đang làm gì, mà là tâm đang trở thành ai.

2) Chánh tinh tấn theo tinh thần người chiến sĩ (Vīra)

Chữ Viriya, nghĩa là tinh tấn, bắt nguồn từ Vīra – người dũng sĩ. Nhưng một người chiến sĩ trong Phật pháp không chiến đấu với kẻ thù bên ngoài. Đức Phật gọi kẻ thù bên ngoài là kẻ thù giả. Vì họ không làm ta khổ lâu. Khổ lâu nhất là kẻ thù bên trong: giận một người thì người ấy không đau, ta đau. Ghen tị ai đó thì họ yên, ta bất an. Lo lắng chuyện chưa xảy ra thì tương lai chưa khổ, mà ta đã tự hành hạ mình.

Vì vậy, Đức Phật không dạy ta đánh ai cả. Ngài dạy ta đánh lười biếng của chính ta, đánh hơn thua của chính ta, đánh tự ái, nhạy cảm, sân si, nghi ngờ, so đo, bám víu, tham cầu trong chính tâm mình.

Người chiến thắng vĩ đại không phải là người chinh phục thế giới, mà là người chinh phục chính mình.

Đó là Chánh tinh tấn.

Chánh tinh tấn không cần vũ khí.
Chánh tinh tấn cần có mặt với chính mình, không trốn chạy.

3) Bốn mặt trận của Chánh tinh tấn (Sammappadhāna)

Kinh Đại Niệm Xứ dạy: Này các Tỷ kheo, và thế nào là Chánh tinh tấn? Này các Tỷ kheo, ở đây Tỷ kheo, đối với các ác, bất thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn không cho sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các ác, bất thiện pháp đã sanh, khởi lên ý muốn trừ diệt, vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các thiện pháp chưa sanh, khởi lên ý muốn khiến cho sanh khởi; vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Ðối với các thiện pháp đã sanh, khởi lên ý muốn khiến cho an trú, không cho băng hoại, khiến cho tăng trưởng, phát triển, viên mãn. Vị này nỗ lực, tinh tấn, quyết tâm, trì chí. Này các Tỷ kheo, như vậy gọi là Chánh tinh tấn.

Như vậy Chánh tinh tấn chính là thực hành bốn sự nỗ lực đúng đắn (Cattāro Sammappadhānā).

Như một người canh giữ mảnh vườn tâm mình:

Pāli	Việt	Hình ảnh
Saṃvara-padhāna	Ngăn không cho cỏ dại mọc	Canh cửa tâm
Pahāna-padhāna	Diệt những cỏ đã mọc	Nhổ tận gốc
Bhāvanā-padhāna	Trồng hạt giống thiện mới	Gieo hạt
Anurakkhana-padhāna	Chăm sóc cây thiện đã mọc	Tưới và bảo vệ

Làm thiện mà không bảo vệ thiện thì thiện cũng chết. Như người tập thiền rồi bỏ, bố thí rồi quên, giữ giới một thời gian rồi buông. Thiện sinh rồi chết, vì thiếu chăm sóc.

Ngược lại, nhiều người cố diệt phiền não khi nó đã mạnh, nhưng lại không ngăn từ đầu. Khi giận bùng lên rồi thì khó diệt, nhưng nếu chánh niệm ngay khi sự khó chịu vừa lóe lên, thì giận sẽ không thành lửa.

Ngừa hay hơn chữa.
Tỉnh hơn tranh.

4) Hành động của Chánh tinh tấn là gì?

Chánh tinh tấn không phải hăng hái.
Chánh tinh tấn là kiên trì.

Có người nghe Pháp xong quyết tâm ngồi thiền 3 tiếng mỗi sáng. Kết quả? Được vài ngày rồi vỡ trận. Có người phát nguyện tụng 108 biến mỗi đêm, được vài tuần rồi mệt mỏi. Có người quyết tâm mỗi ngày bố thí, nhưng chỉ được thời gian đầu.

Vì sao?

Vì họ tu theo cảm xúc nhất thời, chứ không tu theo trí tuệ và kỷ luật hiền thiện.

Tinh tấn không dựa vào cảm hứng.
Tinh tấn dựa vào hiểu biết và trách nhiệm đối với tâm mình.

Không phải mạnh lúc đầu, mà là bền đến cuối.

Chánh tinh tấn là mỗi ngày một ít, nhưng không bỏ.

Giống như nước thấm vào đất.
Không ồn ào, nhưng nuôi cả rừng.

Người tu đúng không làm nhiều, mà làm đều.

5) Chánh tinh tấn đi trước chánh niệm và chánh định

Trong Bát Chánh Đạo, Chánh tinh tấn nằm trong nhóm Định (Samādhi-khandha), đi trước Chánh niệm (Sammā-Sati) và Chánh định (Sammā-Samādhi). Điều này cực kỳ quan trọng.

Không tinh tấn thì không có chánh niệm.
Không chánh niệm thì không có định.
Không định thì tuệ không sinh.

Cho nên không có tinh tấn, ta chỉ là người nghe pháp, đọc pháp, thích pháp, nhưng không phải người sống theo pháp.

Tuệ không đến từ việc biết nhiều.
Tuệ sinh từ sự tỉnh thức lập đi lập lại, đều đặn, nuôi dưỡng bởi tinh tấn.

Người có trí là người có thói quen đúng được nuôi bằng tinh tấn.

6) Chánh Tinh tấn không mang gánh nặng, tinh tấn mang nhẹ nhàng

Một dấu hiệu sai của tinh tấn: càng tu càng mệt. Nếu tu mà mệt, chứng tỏ ta đang tu cho cái tôi. Nếu tu mà nhẹ, chứng tỏ ta đang tu cho giải thoát.

Người tu đúng không cố ép tâm yên.
Người tu đúng chỉ nhẹ nhàng ở cùng tâm, không bỏ mặc, không ghét bỏ, không chạy theo.

Chánh tinh tấn là nắm tay chính mình đi qua vô minh, chứ không phải kéo lê mình trong cực nhọc.

Chánh tinh tấn mà không nhẹ, nghĩa là đang sai hướng. Người càng tu càng an, càng lắng, càng thương người hơn, càng bớt tranh giành, càng ít so sánh.

Nếu càng tu càng thích hơn người khác, thì đó là nỗ lực phục vụ tự ngã.
Nếu càng tu càng khiêm, thì đó là nỗ lực giải thoát tự ngã.

7) Chánh tinh tấn trong Abhidhamma – có mặt trong mọi thiện tâm

Abhidhamma dạy rằng Viriya là tâm sở biến hành biệt cảnh luôn có mặt trong tất cả các tâm thiện và tâm bất thiện. Trong các tâm bất thiện, tinh tấn gọi là tà tinh tấn nghĩa là tinh tấn làm khổ mình, khổ người. Trong các tâm thiện, tinh tấn được gọi là Chánh tinh tấn, cho nên:

Không có một thiện tâm nào sinh khởi mà không có tinh tấn đi cùng.

• Tâm bố thí có tinh tấn
• Tâm trì giới có tinh tấn
• Tâm thiền có tinh tấn
• Tâm từ, bi, hỷ, xả đều có tinh tấn

Tinh tấn không chỉ nằm trong thiền tọa, trong công phu tu. Tinh tấn có mặt khi ta không nói lời làm đau người khác, khi ta kiềm cơn sân, khi ta nhịn một lời cay đắng, khi ta nhìn người khác bằng lòng thương, khi ta dám xin lỗi, khi ta dám nhận phần sai, khi ta bớt một tham muốn nhỏ.

Không ai thấy, nhưng đó là chiến thắng thật.

Cú nín giận đúng lúc mạnh hơn ngàn tiếng tụng kinh.

8) Ba con đường sai của tinh tấn

Có ba kiểu tinh tấn sai, dẫn đến mệt mỏi, kiệt sức và tổn thương:

• 1) Tinh tấn vì thành tích
Làm thiện để được khen, được thấy là người hiền, người tu. Đó không phải Chánh tinh tấn, đó là chăm chút hình ảnh.

• 2) Tinh tấn vì tham công đức
Cầu phước cũng là tham. Tinh tấn để được phước là buôn bán với nghiệp, chứ không phải giải thoát nghiệp.

• 3) Tinh tấn vì sợ tội
Tu vì sợ khổ là tu trong tâm lý trốn chạy, không phải tu trong hiểu biết.

Tinh tấn đúng là tu trong tự do, không trong sợ hãi.

9) Tinh tấn đúng là tinh tấn từ bi

Người tinh tấn thật là người dịu dàng với chính mình, không ép mình, không ghét mình, không tự trách quá mức. Họ biết tâm mình giống như một đứa trẻ, cần được hướng dẫn, không cần bị mắng chửi.

Họ thương tâm mình như thương con.
Nhờ vậy tâm nghe lời.

Tinh tấn không phải đánh trận với tâm, mà là dẫn tâm đi trên con đường lành.

Tu mà càng ngày càng dịu, là tu đúng.
Tu mà càng ngày càng gắt, là tu sai.

🌸 Lời kết: Người không bỏ điều đúng là người sẽ nở hoa

Chánh tinh tấn bắt đầu từ rất nhỏ:

• Ngồi yên 3 phút mỗi sáng
• Bớt nói một câu làm người buồn
• Từ chối một tham muốn không cần thiết
• Giữ một thói quen thiện trong thầm lặng
• Nhớ thở khi tâm muốn nổi giận
• Ở cùng cảm xúc thay vì trách ai

Không cần nhiều.
Chỉ cần không bỏ điều đúng.

Con đường giải thoát không dành cho người giỏi, chỉ dành cho người không bỏ cuộc.

Chánh tinh tấn là năng lượng của lòng chung thủy với điều thiện.
Chánh tinh tấn là trái tim của một người trưởng thành thật sự.
Chánh tinh tấn là người dũng sĩ của chính mình.

Người ấy bước đi từng chút, từng chút, không nhanh, không chậm, không tranh ai, không hơn ai, chỉ bước về hướng sáng.

Và rồi một ngày, không phải tâm họ thay đổi.
Mà là họ nhận ra họ chưa từng là bóng tối.

Bạn đang nghe Podcast Dòng Pháp, nếu thấy lợi ích hãy chia sẻ Pháp đến người cần nghe. Hẹn gặp nhau trong trong bài kế tiếp: Chánh Niệm bắt đầu từ đâu?