1. Vì thực tại sinh diệt cực nhanh
Theo Vi Diệu Pháp, mỗi sát-na tâm (citta-khaṇa) chỉ tồn tại trong một phần tỷ giây. Đối tượng — như hơi thở, cảm giác, âm thanh, hay ý nghĩ — sinh và diệt liên tục.
Nếu ta cố “giữ” một đối tượng để quan sát thật kỹ, thì đối tượng ấy đã trở thành quá khứ.
Ta không còn thấy pháp đang là, mà chỉ đang nhớ lại pháp đã qua.
Vì vậy, chỉ khi niệm thoáng qua – biết trong sát-na ấy rồi buông – tâm mới tương ưng với pháp hiện tại (paccuppanna-dhamma).
Chính sự “biết nhẹ rồi buông” này giúp ta thấy được dòng sinh diệt thay vì nắm giữ một pháp đã chết.
2. Vì Vipassanā không phải là định (samādhi), mà là tuệ (paññā)
Trong định (samatha), tâm được gom lại, bám chặt vào một đối tượng để đạt an tĩnh.
Nhưng trong tuệ (vipassanā), tâm mở rộng, chỉ biết rõ sự sinh–diệt của các pháp.
Nếu ta “niệm chặt” – cố ghi nhớ, cố quan sát – tâm sẽ co lại, rơi vào định chấp.
Tuệ không thể khởi trong sự gồng giữ, mà chỉ sinh khi tâm thoáng, sáng, tự nhiên.
Niệm thoáng chính là giữ tâm tỉnh mà không cưỡng ép.
Giống như tấm gương sáng – chỉ phản chiếu, không cần cố phản chiếu.
3. Vì niệm thoáng ngăn ngã tưởng len vào
Khi ta nói: “Tôi đang biết, tôi đang hành thiền, tôi phải thấy rõ hơn”, thì ngã tưởng đã len vào.
Cái biết ấy bị “ta” chiếm hữu, không còn thuần tịnh.
Niệm thoáng nghĩa là chỉ biết, mà không có người đang biết.
Không có “ta đang làm gì”, chỉ có pháp biết pháp.
Chính khi ấy, tuệ vô ngã (anattā-paññā) bắt đầu hiện khởi.
Thấy thân – không phải ta; thấy cảm giác – không phải của ta; thấy tâm – chỉ là tâm; thấy pháp – chỉ là pháp.
4. Vì niệm thoáng giữ cho dòng tuệ liên tục
Niệm chặt khiến tâm dính vào một pháp;
Niệm lơ khiến tâm tán loạn;
Còn niệm thoáng giúp tâm liên tục mà không dính mắc.
Giống như ta đi giữa rừng – chỉ cần ánh sáng đủ chiếu từng bước, không cần soi mãi một gốc cây.
Khi niệm thoáng, chuỗi niệm – tuệ (sati – paññā) vận hành đều đặn, tâm tự thấy được sự sinh diệt của thân–thọ–tâm–pháp mà không bị gián đoạn.
5. Vì niệm thoáng giúp tâm không can thiệp
Một niệm chặt thường đi kèm với ý muốn: muốn thấy rõ, muốn sửa, muốn dừng phóng tâm.
Nhưng trong Vipassanā, mọi ý muốn đều là hành – là tạo nghiệp.
Tâm can thiệp, tuệ tắt.
Niệm thoáng cho phép pháp vận hành theo tự tánh, không thêm, không bớt.
Chỉ có sự biết trung thực và buông xả trọn vẹn.
Đó chính là giới thanh tịnh trong tâm – không tạo mới, không phản ứng, không dính mắc.
6. Vì niệm thoáng là con đường trung đạo
Giữa hai cực đoan:
-
Một bên là buông lơi, phóng tâm, thiếu tỉnh thức.
-
Một bên là gồng siết, cố kiểm soát, căng thẳng.
Niệm thoáng là điểm giữa – Trung đạo (majjhimā paṭipadā).
Tâm biết vừa đủ, sáng vừa đủ, buông vừa đủ.
Như sợi dây đàn được căng đúng mức – ngân tiếng trong mà không đứt.
7. Vì chỉ niệm thoáng mới thấy rõ vô thường, khổ, vô ngã
Khi niệm quá chặt, ta chỉ thấy một “pháp đang tồn tại”.
Nhưng khi niệm thoáng, ta thấy pháp ấy đang tan biến.
Mỗi sát-na biết là một sát-na thấy vô thường (anicca),
Mỗi sát-na buông là một sát-na không chấp thủ (anupādāna).
Niệm thoáng giúp ta thấy rõ:
-
Thân như bọt nước, vừa nổi đã tan.
-
Thọ như làn khói, vừa hiện đã tắt.
-
Tâm như chớp sáng, vừa biết đã đổi.
-
Pháp như dòng sông, chưa kịp nắm đã trôi.
8. Niệm thoáng là nghệ thuật của trí tuệ
Người niệm thoáng không lười, không hời hợt;
Người ấy tỉnh, nhẹ, sáng, và tự do.
Niệm chặt là hành động của sợ hãi – sợ mất, sợ sai, sợ loạn.
Niệm thoáng là biểu hiện của hiểu biết – thấy rõ chẳng có gì để mất, vì mọi pháp vốn vô thường.
Niệm thoáng là hơi thở của tuệ giác,
là cánh cửa mở ra giải thoát,
là cái biết không còn nhuốm màu bản ngã.
Lời kết
Niệm thoáng – vì thực tại sinh diệt quá nhanh.
Niệm thoáng – vì tuệ không thể sinh trong sự cưỡng ép.
Niệm thoáng – vì tâm cần tự do để thấy rõ vô ngã.
Niệm thoáng – vì chỉ sự nhẹ mới xuyên qua được màn vô minh.
Hãy tập hành như người nhìn mây trôi qua trời:
Thấy mây sinh – biết.
Thấy mây tan – biết.
Không bám, không đuổi, không đặt tên.
Đến một lúc, khi tâm trở nên trong như bầu trời,
bạn sẽ hiểu sâu sắc rằng:
Chỉ khi ta không cố biết, tuệ mới thật sự biết.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét