Translate

Thứ Hai, 17 tháng 3, 2025

Thuyết Tánh Phật Có Mâu Thuẫn Với Ý Niệm Vô Ngã Hay Không

Trong dòng chảy lịch sử và tư tưởng Phật giáo, một trong những điểm gây nhiều tranh luận nhất chính là mối quan hệ giữa thuyết Phật tính (Tathāgatagarbha, Buddha-nature) và giáo lý vô ngã (anattā). Sự tranh luận này không chỉ nổi lên giữa các trường phái Phật giáo Đại Thừa với nhau, mà còn giữa Đại Thừa và Nguyên Thủy (Theravāda), hay thậm chí ngay bên trong bản thân kinh điển Đại Thừa. Người mới học Phật thường bối rối: “Phật tính” nghe có vẻ như “một thực thể thường hằng,” trong khi Phật giáo lại khẳng định vô ngã – không có bất kỳ cái ‘tôi’, linh hồn, hay bản thể cố định nào. Vậy rốt cuộc, Phật tính có mâu thuẫn với vô ngã hay không? Làm sao một tôn giáo lấy vô ngã làm cốt lõi lại tuyên bố ‘chúng sinh đều có Phật tính’?

Bài viết dưới đây sẽ phân tích toàn diện nội dung của Phật tính (Buddha-nature), bối cảnh lịch sử, các kinh điển liên quan, đồng thời giải thích vì sao nhiều vị luận sư vẫn cho rằng không có sự mâu thuẫn thực chất, nếu ta hiểu đúng ý nghĩa. Tuy nhiên, cũng sẽ đề cập đến các luồng quan điểm khác nhau, những hiểu lầm và cách dung hòa hai ý niệm Phật tính – vô ngã trong thực hành Phật giáo.

I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ: SỰ XUẤT HIỆN CỦA KINH TATHĀGATAGARBHA VÀ CÁC KINH PHẬT TÍNH

  1. Các bộ kinh “Phật tính” trong Đại Thừa

Thuật ngữ Tathāgatagarbha (Hán dịch: Như Lai Tạng, hay Phật tánh, Phật tính) xuất hiện trong loạt kinh điển Đại Thừa, đáng chú ý nhất gồm:

  • Kinh Tathāgatagarbha (Như Lai Tạng)
  • Kinh Đại Bát Niết Bàn (Mahāparinirvāṇa Sūtra) (bản Hán dịch thường gọi tắt là Kinh Niết Bàn Đại Thừa)
  • Kinh Thắng Man (Śrīmālādevī Siṃhanāda Sūtra)
  • Kinh Giải Thâm Mật (Saṃdhinirmocana Sūtra)
  • Một số kinh khác như Kinh Lăng Già (Laṅkāvatāra Sūtra) cũng đề cập khái niệm này.

Trong các kinh này, thường có câu tuyên bố cốt lõi: “Tất cả chúng sinh đều có Như Lai Tạng” (hay “đều có Phật tính”), hoặc “Phật tính thường hằng, bất biến, thanh tịnh”. Về sau, các luận sư Đại Thừa (như Ngài Mã Minh, Long Thọ, Thế Thân, Ngài Đàm Vô Sấm, v.v.) đã soạn ra các luận giải để giải thích và thống nhất khái niệm này với những giáo lý cơ bản của Phật giáo như vô ngã, duyên khởi, tính không.

  1. Thời điểm phát triển và động cơ tư tưởng

Nhiều học giả cho rằng khái niệm Tathāgatagarbha phát triển muộn hơn so với các kinh Bát Nhã và Trung Quán Tông. Cũng có người nhận định rằng việc “xuất hiện Phật tính” là một phản ứng đối với sự “quá thiên về phủ định” (chỉ nhấn mạnh vô ngã, tính không) của giai đoạn trước, khiến một số tín đồ lo lắng rằng Phật giáo có thể đi vào chủ nghĩa hư vô (nihilism). Do đó, kinh Tathāgatagarbha, Kinh Niết Bàn… ra đời nhằm cân bằng: khẳng định vẫn có một ‘thực tại chân thật’, ‘trường cửu’, ‘không sinh không diệt’, song đó chính là ‘Phật tính’.

  1. Tuy nhiên, vấn đề “phản ranh giới”

Ngay khi khái niệm “Phật tính” hoặc “Như Lai Tạng” được đề xướng, cũng có mối nghi ngại liệu điều này có phản lại giáo lý vô ngã cốt lõi. Bởi trong kinh điển thời nguyên thủy (Nikāya, A-hàm), Đức Phật luôn dạy không có ‘attā’ (linh hồn) hay thực thể ngã. Nay nói “chúng sinh ai cũng có ‘Phật tính’,” nghe phảng phất như “linh hồn” hay “bản ngã” thường hằng. Từ đây dẫn tới nhiều tranh luận nảy lửa trong lịch sử.

II. CỐT LÕI “PHẬT TÍNH” LÀ GÌ?

1. Định nghĩa Phật tính (Buddha-nature, Tathāgatagarbha)

Phật tính (hoặc Như Lai Tạng) được mô tả như:

  • Một “chủng tử” hay tiềm năng giác ngộ sẵn có nơi tất cả chúng sinh.
  • Tính thanh tịnh nguyên sơ, do phiền não che mờ nên ta không nhận ra. Khi diệt trừ vô minh, tính ấy “hiển lộ” thành Phật quả.

Trong Kinh Đại Bát Niết Bàn, Phật tính còn được gọi là “thường, lạc, ngã, tịnh” – những đặc tính tưởng chừng trái với giáo lý vô thường – vô ngã. Tuy nhiên, kinh giải thích rằng “ngã” ở đây không phải là “ngã phàm phu,” mà là cách nói siêu việt, nhằm chỉ “thực tại bất nhị, pháp thân tròn sáng, không còn vướng nhiễm.”

2. Sự tương đồng với khái niệm Tính không?

Một số kinh khác (như Laṅkāvatāra Sūtra) lại đồng nhất Tathāgatagarbha với Tính không (śūnyatā) của Trung Quán Tông. Chúng ta thường đọc thấy câu: “Tathāgatagarbha cũng chính là tính không, chỉ khác tên gọi vì muốn dẫn dắt chúng sinh”.

  • Điều này ngụ ý: Phật tính không phải một “thực thể” hiện hữu cố định, mà chính là “bản chất rốt ráo, vô ngã, vô phân biệt” – đồng nghĩa với “không tự tánh” (niḥsvabhāva).
  • Vì muốn khuyến khích chúng sinh tin tưởng có khả năng thành Phật, nên tạm dùng ngôn từ “Phật tính thường hằng.”

3. Phật tính = “bản tâm thanh tịnh”

Nhiều tông phái Thiền (đặc biệt Thiền Tông Trung Hoa) dịch Phật tính thành “bản lai diện mục,” “bản tâm,” “chân tâm”. Qua thực hành “trực chỉ nhân tâm, kiến tánh thành Phật,” các Thiền sư dạy rằng “tâm chân thật” chính là Phật tính, vắng bặt phân biệt, vốn thanh tịnh. Khi hành giả buông hết vọng niệm, tâm ấy hiển bày – đó là giác ngộ.

III. VÔ NGÃ (ANATTĀ) LÀ GÌ?

Để hiểu chỗ có thể “mâu thuẫn,” chúng ta nên ôn lại khái niệm vô ngã:

  1. Bối cảnh vô ngã trong kinh Pali

Đức Phật thời nguyên thủy luôn dạy về ba đặc tính: vô thường (anicca), khổ (dukkha), vô ngã (anattā). “Vô ngã” có nghĩa rằng không có bất kỳ ‘self’ (ngã), linh hồn, thực thể vĩnh cửu nào ẩn trong năm uẩn (sắc, thọ, tưởng, hành, thức). Mọi thứ do duyên sinh, rồi diệt. Quan điểm này xóa tan niềm tin Bà-la-môn về linh hồn Atman thường hằng.

  1. Tiếp nối trong Đại Thừa

Dù nhiều kinh Đại Thừa mở rộng triết lý, nhưng vẫn khẳng định: “Tất cả pháp vô ngã, vô thường, duyên khởi.” Cả Trung Quán Tông lẫn Duy Thức Tông, Mật Tông, Tịnh Độ Tông, Thiền Tông… đều giữ nền tảng này. Vì thế, nói “Phật giáo Đại Thừa phủ nhận vô ngã” là sai. Họ chỉ mở rộng những cách diễn giải sâu hơn về “cái không,” “cái chân thực.”

  1. Vậy xung đột ở đâu?

Sự xung đột là: Phật tính trong một số kinh (đặc biệt Kinh Niết Bàn bản Hán) mô tả “Phật tính” như “ngã,” “thường,” “bất biến,”… gợi đến ý “có một bản thể vĩnh cửu.” Mà Phật giáo nguyên thủy nói “không” với bất cứ bản thể nào. Dẫn đến câu hỏi: “Phật tính phải chăng là một ‘siêu ngã’? Vậy vô ngã còn đúng không?”

IV. NHỮNG CÁCH GIẢI THÍCH VỀ “PHẬT TÍNH” ĐỂ TRÁNH MÂU THUẪN

1. Giải thích “phương tiện thiện xảo”

Một quan điểm phổ biến nói rằng: Khi kinh Tathāgatagarbha (hay Kinh Niết Bàn) mô tả “Phật tính” là “thường, lạc, ngã, tịnh,” đó chỉ là phương tiện ngôn từ, nhằm đối trị tâm chấp không, giúp người học bỏ sợ hãi “chẳng có gì là chân thật,” khơi dậy niềm tin mình có thể thành Phật.

  • Nói cách khác, “ngã” ở đây không phải “bản ngã hữu vi,” mà là “chân thật tướng,” “vô ngã rốt ráo,” “trạng thái siêu việt ngôn ngữ.”

2. Giải thích “hạt giống giác ngộ”

Nhiều luận sư Đại Thừa (Chẳng hạn Ngài Đàm Vô Sấm trong Luận “Giải Thâm Mật” hoặc Luận “Đại Thừa Khởi Tín” được cho là của Ngài Mã Minh) dạy rằng Phật tính = “chủng tử giác ngộ,” “nhân tố bồ đề” (bodhi). Tất cả chúng sinh đều có khả năng đạt bồ đề, vì ngay trong dòng tâm thức họ có mầm của bồ đề (Bồ-đề chủng tử). Nhưng mầm đó bị vô minh (avidyā) che phủ. Một khi vô minh được diệt, chủng tử ấy nảy nở thành quả Phật.

  • Vì thế, Phật tính không đồng nghĩa “một thực thể cứng nhắc,” mà là tiềm năng do duyên. Tiềm năng đó “thường hằng” theo nghĩa không bao giờ mất đi, nhưng cũng không phải “ngã” riêng lẻ.

3. Giải thích đồng nhất với tính không

Như đã đề cập, một số kinh (và đặc biệt Thiền Tông) xem Tathāgatagarbha = “không tánh” = “bản tâm rỗng rang.” Tâm rỗng rang ấy “thường hằng,” bởi nó không sinh diệt như các hiện tượng hữu vi.

  • Dẫu vậy, “thường hằng” ấy không phải dạng “cố định,” mà do “không” nên bất nhị, “không sinh diệt.”
  • Từ khía cạnh tuyệt đối, “không” = “Phật tính.” Từ khía cạnh phương tiện, ta gọi “Phật tính” để người tu có điểm nương tựa mà phấn đấu.

4. Giải thích do “ngôn ngữ hai tầng”

Trong Phật học, có khái niệm “nhị đế”: tục đế và chân đế. Khi kinh nói “Phật tính thường, lạc, ngã, tịnh,” ấy là nói ở mặt chân đế, vượt ngoài phân biệt. Ở tục đế, vô ngã (không có cái tôi) áp dụng vào năm uẩn. Còn “Phật tính” nằm trên bình diện “chân đế,” ám chỉ thực tại tuyệt đối, siêu việt chấp tướng. Bởi vậy, không có mâu thuẫn: vô ngã áp dụng cho các pháp hữu vi, còn “Phật tính” chỉ sự “chân như” bất biến.

  • Ví dụ: Nói “tâm là vô thường” (tục đế) – vì tâm niệm khởi diệt không dừng. Nhưng nếu nói “chân tâm bất sinh bất diệt” (chân đế) – để chỉ khía cạnh “chân như tịch diệt.”

V. PHẢN BIỆN: THẬT SỰ “KHÔNG” MÂU THUẪN CHĂNG?

Mặc dù có nhiều cách hòa giải, vẫn có phản biện cho rằng một số kinh Như Lai Tạng quả thật có nguy cơ khiến người học chấp vào “ngã”. Đây là góc nhìn từ một số học giả Nguyên Thủy và cả một số luận sư Đại Thừa có tư tưởng Trung Quán “triệt để.”

  1. Phê phán từ phía Theravāda

    • Họ cho rằng khái niệm “Phật tính thường hằng” dễ dẫn đến hiểu lầm như “ātman” (linh hồn) kiểu Bà-la-môn. Trong tạng Pali, Đức Phật luôn phủ định “có một bản thể tự ngã.”
    • Quan điểm này thấy “Phật tính” là sự bổ sung không cần thiết, thậm chí trái ngược tinh thần vô ngã ban đầu.

  2. Phê phán từ Trung Quán Tông (Mādhyamika) cánh “cực thuần không”

    • Có một khuynh hướng Trung Quán đòi hỏi “phủ nhận mọi khái niệm bản thể.” Họ sợ rằng “Tathāgatagarbha” bị xem là “bản thể” (substratum) để nương, trái ngược “tính không” triệt để.
    • Tuy nhiên, nhóm khác trong Trung Quán (như Long Thọ, Thánh Thiên) vẫn chấp nhận Tathāgatagarbha là một cách nói khác về duyên khởi “không tự tánh.”

  3. Những kinh nào “dùng” ngôn ngữ khẳng định

    • Kinh Niết Bàn (bản Hán) có đoạn Phật nói: “Tất cả chúng sinh đều có ‘thường, lạc, ngã, tịnh’… Phật tính là ta. Nếu không có ‘ngã,’ ai tu hành để thành Phật?” Nghe qua như mâu thuẫn rõ rệt với vô ngã.
    • Tuy nhiên, ngài Phân Kinh Thân (một bậc Thầy chú giải) bảo: Thực ra đây là ngôn ngữ ‘kích tướng’ (provisional) để phá chấp “đoạn diệt,” khơi dậy niềm tin có cái “chân thật” làm chỗ nương. Sau khi tâm hành giả chín muồi, họ sẽ hiểu “ngã” này chính là vô ngã rốt ráo, phi tướng, phi đối đãi.

VI. TRONG THỰC HÀNH: PHẬT TÍNH GIÚP GÌ CHO CON ĐƯỜNG TU TẬP?

1. Giúp hành giả tin sâu khả năng giác ngộ

Nếu chỉ nghe “vô ngã, vô thường,” một số người dễ chán nản, “vậy tôi cũng không là gì, tu để làm gì?” Chúng sinh yếu kém. Trong khi quan niệm “Ai cũng có Phật tính” thúc đẩy tinh thần tích cực: “Ta có thể thành Phật, vì Phật tính vốn sẵn có.”

  • Rất nhiều cao tăng (Thiền Tông, Tịnh Độ Tông) dùng ý này để động viên: “Đừng bi quan, đừng tự ti, hãy niệm Phật hay tham thoại đầu, vì bản chất bạn là Phật, chỉ cần gột rửa vô minh.”

2. Tăng cường thực hành quán chiếu nội tâm

Thiền Tông hay Duy Thức Tông nhấn mạnh: Quán chiếu “tâm này vốn thanh tịnh,” “chớ lầm vọng niệm làm chân tâm.” Kết quả, hành giả siêng năng đối trị phiền não, tin rằng phiền não chỉ là “mây che,” còn “mặt trăng Phật tính” vẫn sáng rỡ phía sau.

3. Kết hợp vô ngã trong đạo đức, xã hội

Hiểu “vô ngã” giúp hành giả không chấp “cái ta” mà gây xung đột, tham ái. Hiểu “Phật tính” giúp hành giả kính trọng người khác, vì “ai cũng có thể thành Phật,” không ai kém cỏi. Từ đây, Phật giáo Đại Thừa đề cao “bình đẳng chúng sinh”, gắn kết cộng đồng, nêu cao lòng từ bi.

4. Quan niệm “Phật tính” trong Mật Tông

Trong Mật Tông (Vajrayāna), có giáo lý “bổn tôn” (yidam) được quán tưởng như biểu trưng cho Phật tính nơi hành giả. Bằng cách quán mình chính là bản tôn (đại bi, trí tuệ), hành giả hòa nhập với “bản lai Phật tính,” dẹp tan mặc cảm phàm phu. Tuy nhiên, Mật Tông vẫn lưu ý: đó là cách thực hành, không phải chấp vào “tôi là thần linh.” Sự đồng nhất rốt ráo vẫn là “vô ngã” (tâm chúng sinh = tâm chư Phật do không tánh).

VII. THỐNG NHẤT: PHẬT TÍNH VÀ VÔ NGÃ KHÔNG MÂU THUẪN

Nhìn chung, phần lớn hệ phái Đại Thừa (Thiền, Tịnh Độ, Duy Thức, Mật Tông) lẫn nhiều nhà nghiên cứu đương đại đều đi đến kết luận: Phật tính không mâu thuẫn với vô ngã, nếu hiểu rằng “Phật tính” = “tính không,” “tiềm năng giác ngộ,” hay “bản chất thanh tịnh” vốn không phải linh hồn, cũng không phải chủ thể biệt lập. Nó chỉ là cách nói về khía cạnh bất sinh bất diệt của chân như, gợi ý rằng “bên dưới” lớp vô minh, con người có “hạt giống” để chứng đắc quả Phật.

1. Dẫn chứng từ Kinh và Luận

  • Kinh Laṅkāvatāra: “Để độ chúng sinh chấp đoạn, Ta dùng danh xưng Tathāgatagarbha; để độ chúng sinh chấp thường, Ta dạy tính không. Thực ra Tathāgatagarbha và tính không cùng một thể.”
  • Kinh Giải Thâm Mật: “Chân như vô phân biệt, gọi là Như Lai Tạng. Tự thể ấy vô tướng, vô ngã, nhưng vì phương tiện mà gọi là Phật tính.”

2. Hệ quy chiếu “nhân quả – tu tập”

  • Nếu Phật tính là “một linh hồn,” thì cần gì tu tập, sẵn “một linh hồn” như Thượng Đế ban? Phật giáo không dạy vậy. Mọi tiến trình giác ngộ vẫn theo quy luật nhân quả, do công phu quán chiếu, thực hành. Phật tính chỉ hiện lộ khi đủ nhân duyên: “vô minh” được diệt.
  • Như thế, Phật tính nằm trong môi trường duyên khởi, không phải ngoại lai, tuyệt đối cố định.

3. Cái “thường hằng” = “bất sinh bất diệt do vô tướng”

Phật giáo đôi lúc dùng từ “thường hằng, bất diệt” cho chân như, song thực chất “bất diệt” ấy không có nghĩa “có một khối bất biến,” mà do chân như “không sinh” nên “không diệt.” Cái “không sinh không diệt” = “không do duyên mà có,” = “không bị vô thường chi phối.” Từ góc nhìn chân đế, đó là “thật tướng,” “pháp thân,” “tính không.” Từ góc nhìn tục đế, muôn sự vẫn vô thường, vô ngã.

VIII. MỘT VÀI VÍ DỤ ẨN DỤ HỖ TRỢ HIỂU PHẬT TÍNH

  1. Ẩn dụ vàng trong quặng:

    • “Chúng sinh giống như quặng có vàng.” Bên ngoài ngỡ là cục đất đá xấu xí, nhưng bên trong là vàng ròng chưa tinh luyện. Quá trình tu hành là “nấu quặng, bỏ tạp chất,” còn lại vàng ròng lấp lánh (Phật tính). Tuy nhiên, “vàng này” vẫn không phải một vật thể riêng rẽ, nó chính là bản chất thanh tịnh vốn tiềm ẩn.

  2. Ánh trăng bị mây che:

    • Mặt trăng luôn sáng, nhưng mây đen che khuất, ta không thấy. Khi gió thổi tan mây, trăng hiện rõ. Trăng giống “Phật tính,” mây là vô minh, phiền não. Sự “thường hằng” của trăng không nghĩa là “cái ngã cứng,” mà là tính bất biến của chân như.

  3. Nước và sóng:

    • Trong Duy Thức Tông hay Thiền Tông, có ví dụ: nước = “chân như,” sóng = “hiện tượng.” Sóng thì sinh diệt vô thường, nhưng nước chẳng biến mất. Phật tính là “nước.” Nó vẫn không mâu thuẫn vô ngã, vì bản thân nước “không cố định,” tùy duyên thành sóng.

IX. VÀI LỜI KHUYÊN CHO NGƯỜI HỌC PHẬT

  1. Tránh chấp “Phật tính = linh hồn”

    • Người mới rất dễ lầm tưởng “Phật tính” = “linh hồn,” vĩnh viễn không thay đổi. Đây là sai lầm, dẫn đến đi ngược giáo lý vô ngã.

  2. Tránh chấp “vô ngã = hư vô”

    • Ngược lại, cũng không nên hiểu vô ngã như “không có gì,” “đoạn diệt,” “sau khi chết là hết.” Phật tính nói rằng còn có “khả năng” hay “chân lý sâu xa” để ta chứng đắc, gọi là “chân tâm,” “chân như.”

  3. Khéo dùng “nhị đế”

    • Biết rằng ở phương diện thế gian (tục đế), ta quán năm uẩn vô ngã, không bám dính. Ở phương diện tuyệt đối (chân đế), ta có thể nói “chân tâm” hay “Phật tính” để tin tưởng, tiếp tục tinh tấn trên đường tu.

  4. Trong thực hành thiền

    • Thiền sư hay dạy “phản quán tự tâm,” nhận ra “cái thường biết, bất sinh bất diệt” (một cách nói về Phật tính). Nhưng cần có thầy giỏi hướng dẫn, tránh rơi vào “chấp ngã.”

X. KẾT LUẬN: “THUYẾT TÁNH PHẬT” CÓ MÂU THUẪN VỚI VÔ NGÃ KHÔNG?

Từ những luận điểm trên, ta có thể kết luận:

  1. Về mặt bề ngoài ngôn từ, có thể thấy sự “có vẻ” mâu thuẫn: kinh Tathāgatagarbha, Kinh Niết Bàn nói “Phật tính thường, lạc, ngã, tịnh” – dường như khẳng định một “ngã” thường hằng. Trong khi kinh điển khác (cả Nguyên Thủy lẫn Đại Thừa) lại khẳng định vô ngã, “tất cả pháp vô thường.”

  2. Thực ra, không mâu thuẫn ở tầng ý nghĩa rốt ráo. Bởi:

    • “Phật tính” không phải linh hồn, không phải thực thể riêng lẻ đối lập vạn vật, mà chính là “chân như vô ngã,” “tính không siêu việt.”
    • Dùng từ “ngã” (trong Kinh Niết Bàn) hoặc “thường hằng, bất biến” (trong một số kinh) để đối trị thái cực chấp “không có gì,” “đoạn diệt.”
    • Một khi hành giả vượt mọi phân biệt, họ thấy “vô ngã” và “Phật tính” chỉ là hai góc nhìn: một đằng phủ nhận “ngã” hư vọng, một đằng khẳng định “chân lý vĩnh hằng” (không sinh diệt).

  3. Phật giáo dạy “Trung đạo”:

    • Không rơi vào “chấp có một ngã thường hằng, bất biến” (chủ trương của nhiều tôn giáo hữu thần, Bà-la-môn cổ).
    • Cũng không rơi vào “đoạn diệt hoàn toàn,” chối bỏ mọi triển vọng chân thật.
    • “Phật tính” (Như Lai Tạng) là cái “trung đạo” xóa tan cả hai cực đoan, nêu rõ “chúng sinh không phải hư vô,” “tất cả đều có thể thành Phật.” Song, bản tính đó vẫn “không,” “vô ngã,” “vô tướng,” chứ không phải một bản ngã độc lập.

  4. Đối với thực hành, quan niệm Phật tính bổ sung cho vô ngã một chiều kích tích cực và động lực tu tập. Hành giả không chỉ thấy “mọi pháp vô thường, khổ, vô ngã,” mà còn thấy “mình có khả năng chứng đắc giác ngộ, vì mình sở hữu hạt giống Phật.”

Vậy nên, câu trả lời:
“Thuyết Tánh Phật (Phật tính) không mâu thuẫn về bản chất với ý niệm vô ngã, nếu người học hiểu đúng rằng Phật tính chỉ là cách gọi về chân tâm, tính không, không phải một linh hồn hay ‘ngã’ vĩnh cửu. Mọi mâu thuẫn chỉ phát sinh khi chúng ta chấp ngôn từ kinh điển mà quên đi bản chất phương tiện và trung đạo của Phật giáo.”

PHỤ LỤC: MỘT SỐ TRÍCH DẪN KINH – LUẬN

  • Kinh Đại Bát Niết Bàn (bản Hán):

    “Phật tính thị chân ngã, bất thị ngã phàm phu…”
    (Ý: Phật tính là chân ngã, không phải ngã phàm phu)

  • Kinh Tathāgatagarbha:

    “Như Lai Tạng, tức thị Như Lai, tại chư chúng sinh thân…”
    (Ý: Như Lai Tạng chính là Như Lai, nằm trong thân chúng sinh)

  • Luận Đại Thừa Khởi Tín (truyền thống gán cho Mã Minh):

    “Tâm chân như, bất sinh bất diệt, bất cấu bất tịnh, bất tăng bất giảm.”
    (Ý: Tâm chân như không sinh diệt, không cấu tịnh, không tăng giảm – chính là Phật tính.)

  • Luận Trung Quán (Ngài Long Thọ không trực tiếp dùng từ “Phật tính,” nhưng hàm ý khi nói “tính không” = “thực tướng”):

    “Nhân duyên sở sinh pháp, ngã thuyết tức thị không…”
    (Tất cả pháp do duyên sinh, ta nói tức là không… Suy ra, chân thật vẫn là không tánh, cũng là chân như, đồng nghĩa Phật tính trong nghĩa rốt ráo.)

Những trích dẫn này cho thấy: nói “Phật tính” là “chân thật,” “bất sinh diệt,” nhưng cũng nói “không,” “bất nhị,” tùy vào bối cảnh. Hiểu được sự linh hoạt ngôn ngữ là chìa khóa để chúng ta dung hòa “Phật tính” và “vô ngã.”

TỔNG KẾT

  1. Thuyết Tánh Phật (Phật tính) xuất hiện trong một số kinh điển Đại Thừa nhằm nhấn mạnh tiềm năng giác ngộ nơi tất cả chúng sinh, đồng thời giải quyết lo ngại “chấp không quá đà” của quan điểm thuần vô ngã – vô thường.
  2. Ý niệm vô ngã (anattā) là nền tảng bất di bất dịch của Phật giáo, khẳng định không có linh hồn, không có bản thể cá nhân vĩnh cửu.
  3. Mâu thuẫn bề ngoài nảy sinh khi kinh Tathāgatagarbha dùng từ “ngã,” “thường,” “bất biến” để diễn tả Phật tính. Nhưng xem xét kỹ, đó chỉ là cách nói phương tiện, nhắm vào góc độ “chân đế,” nơi chân như không sinh diệt.
  4. Hầu hết tông phái Phật giáo Đại Thừa đều chấp nhận: Phật tính không đối lập vô ngã, mà chính là vô ngã rốt ráo – “không” tách biệt khỏi duyên khởi, chỉ “bất động” vì không bị phiền não chi phối.
  5. Người học Phật nên cẩn trọng, tránh chấp sai lầm rằng Phật tính = linh hồn, hay hiểu vô ngã = hư vô. Mục tiêu rốt ráo vẫn là thực hành xả bỏ chấp thủ, thành tựu trí tuệ và từ bi, chứng ngộ “tính không” – “Phật tính” – hai tên gọi cho một thực tại tuyệt đối.

Do đó, kết luận: Thuyết Tánh Phật (Phật tính) không mâu thuẫn với vô ngã, mà thực chất là một cách diễn đạt khác của chân đế vô ngã, nhấn mạnh khả năng thành Phật nơi mỗi người. Mọi khác biệt chỉ nằm ở cấp độ ngôn từ, còn ý nghĩa rốt ráo cả hai hướng đều trỏ về tánh Không, Như Lai Tạng, Chân như, Pháp thân – cái “bất nhị, vô tướng,” vượt ngoài khái niệm thường hay vô thường, ngã hay vô ngã theo góc nhìn thông thường.

at
Labels: , , , ,
Location: Hà Nội, Việt Nam

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)

Huyền Thoại Jīvaka – Thầy Thuốc Vĩ Đại Nhất Thời Đức Phật

Jīvaka-Komārabhacca. – Một vị lương y lừng danh. ( palikanon.com , en.wikipedia.org ) Ông là con của Sālavatī , một kỹ nữ ở Rājagaha . (AA...